Bugün 01 Ocak 2023. Bütün zincirleri kırdık, gözümüzü karattık, heyecan peşindeyiz, özel uçakla bir saat mesafede doğu yönüne tarih çizgisini geçerek Amerikan Samoa’sına gidiyoruz. Tekrar 31 Aralık 2022 tarihine dönüyoruz, “Flashback”, geçmişe dönüş, tekrar 2022 yılındayız.

**.

Tarih değiştirme çizgisi; Çok kullandık “tarih çizgisi” ifadesini, bu bölgede güncel olan konulardan, tam anlaşılması için gözden geçirmekte fayda var. Başlangıç meridyeni, gün çizgisi veya tarih çizgisi nedir nereden geçer hepimiz biliyoruz ama kısa hatırlatma yapalım.

Dünyamızın üzerinde bulunan coğrafi bölge ve yerleri tam olarak belirlemek, dünyanın güneşe bakan yüzüne bağlı olarak gün doğumu zamanını doğru tarif edebilmek için dünyamız enine ve boyuna, enlem meridyeni ve boylam meridyeni denilen çizgilerle eşit aralıklar halinde bölünmüştür.

Harita üzerinde yapılan bu işleminin ilk başlangıç meridyeni, yani 0° noktası İngiltere’de bulunan Greenwich kasabası dikkate alınmış ve burası başlangıç meridyeni olarak kabul edilmiştir. Başlangıç meridyeninden başlayarak, meridyenler numaralanmış ve bu meridyene olan uzaklıklar dikkate alınarak yerel saat sistemleri oluşturulmuştur. Ayrıca dünya üzerindeki coğrafi konumlar da meridyen numaraları ile tarif edilir. Örneğin Türkiye 26⁰-45⁰ doğu boylam meridyeni arasındadır.

Başlangıç meridyenine göre dünyanın tam arkasından geçen karşıt meridyeni ise 180⁰’dir. Başlangıç meridyeninden karşıt meridyen 180⁰ ’ye kadar, doğuya ve batıya olan bölgeler, doğu yarım küresi veya batı yarım küresi olarak anılır. Başlangıç meridyeninin 180 derece doğusunda ya da 180⁰ batısında bulunan meridyen aynı meridyendir ve bu meridyen tarih değiştirme çizgisi veya uluslararası gün çizgisi olarak isimlendirilir. Başlangıç meridyeni ile karşıt meridyen 180⁰ arasında 12 saat fark vardır ve 180⁰ meridyen çizgisini geçince tarih atlar. Yani İngiltere’den doğu istikametine doğru giderseniz, zaman olarak ileri gitmiş olursunuz. Türkiye İngiltere’den saat dilimi olarak 3 saat öndedir, Çin de Türkiye’den 6 saat ileridir, Fiji Cumhuriyeti 9 saat ileri, daha ileri gider 180⁰ meridyenin olduğu yeri geçerseniz batı yarım küreye geçmiş olursunuz ve tarih değişir, bir gün geri olur. Batı yarım kürede bunun tersi olur.

**

Amerikan Samoa’sı toplamda 199 km² yüzölçümü olan ve 7 adadan oluşan bir ülke, bunlardan en büyüğü ve başkent Pago Pago ‘nun da olduğu Tutuila Adası. Toplam 70 bin nüfusun çoğunluğu burada yaşıyor. En küçük ada ise Tutuila adası yakınlarında toplamda sadece 100 kişinin yaşadığı bir ada ancak yaşam için gerekli, elektrik, su, alt yapı gibi bütün temel yapılanma tamam. Muhtemelen orada yaşayanların hepsinin akraba ilişkisi vardır yani kendi özel adalarında yaşıyorlarmış gibi.

Bugün Amerikan Samoa’sı olarak bilinen adalara, 1830’larda Londra Misyoner Derneği’ne bağlı ilk misyonerler gelir ve Hristiyanlık konusunda çalışmalar yaparlar. Misyonerlerin etkisi arttıkça Tatuila’ya ve Manua Adalarına gelen Hristiyan misyonerlerin sayısı da çoğalmaya başlar.

ABD, 1872’de Pago Pago’da bir deniz üssü kurma hakkını elde etmek için Samoa Krallığı ile bir antlaşma imzalar. 1889’da ABD, İngiltere ve Almanya, Samoa’nın tarafsız kalması konusunda aralarında anlaşmaya varırlar ve adalar bu üç devletin koruması altına girer. 1899’da yapılan bir toplantıda 171° batı boylamının doğusunda kalan adalarda ABD’nin, batısında ise Almanya’nın çıkar üstünlüğü olacak şekilde adalar paylaşılır.

Yerel şefler ile yapılan anlaşma sonucunda bazı adalar 1904’te ABD’ye bırakılır. Swains Adası ise 1925’te İngiltere tarafından yapılan anlaşma ile ABD’ye devredilir. 1951’e kadar ABD donanmasının yönetimi altında olan bu adalar, bu tarihten sonra ABD İçişleri Bakanlığı’na bağlanır ve 1960 yılında ada halkının oluşturduğu bir kurucu meclis, bu toprakların Amerika’ya bağlanması konusunda yasayı onaylar. 1978’de de Amerikan Samoa’sının seçimle işbaşına gelen ilk valisi görevine başlar.

Amerikan Samoa’sını, Amerikalıların Filipinler, Guam, Marshall adalarıyla birlikte yayılmacılıkta kullandığını söyleyebiliriz. Yani Amerikan Samoa’sı olarak bilinen ülke, Amerika Birleşik Devletleri’ne ait bir bölgedir.

Para birimi olarak Amerikan dolarının kullanıldığı Amerikan Samoa’sının ekonomik temelini balıkçılık oluşturur. Burada diğer yerlerden farklı olarak açık deniz balıkçığı, balık işleme merkezi var. Gayri Safi Millî Hasılası (2007) 537 milyon dolar, kişi başına düşen 8,000 dolar millî geliriyle Pasifik Adaları içinde en yüksek gelire sahip olanlardan biridir. Tarımsal üretim çoğunlukla iç tüketime yöneliktir. Çoğu besin maddesi ithal edilmektedir. Başkent Pago Pago önemli bir turizm merkezidir. Ülkenin tek uluslararası havaalanı Tutuila’dadır.

Amerika’nın deniz ötesinde kendisine bağlı ülkelerde farklı uygulamaları var. Amerikan Samoa’sı iç işlerinde bağımsız, kendi bayrağı, parlamentosu ve anayasası var ancak bütün bunlar Amerika tarafından atanan yetkilinin gözlemi ve denetimi altındadır. Amerika Senatosunda da buradan bir temsilci bulunur ancak oy hakkı yoktur. Amerikan Samoa’sının ordusu ve silahlı gücü yoktur, sadece güvenlik olarak az sayıdan oluşan polis teşkilatı bulunuyor.

Burası, Amerika Birleşik Devleti’nin Pasifik Okyanusu’ndaki lojistik merkezlerinden biri. Burası yakıt depolama ve silah gibi her türlü malzemenin aktarma yapıldığı Amerikan üssü konumunda yerlerden biri. Buranın halkı, Amerika’ya, diğer ülkelere göre daha kolay vize alarak gidebilir, orada çalışabilir ancak vatandaşlık hakları yok, uzun süreli ikametgâh için izin alması gerekir.

Amerikan Samoa’sında sosyal yaşam standartları diğer Samoa devletine göre farklı, yollar, çevre düzenlemesi, sinema, restoranlar falan tam Amerikanvari, Mc Donald’s bile var. Burada da diğer Samoa devletinde olduğu gibi matai kültürü var ve matailerin evlerin önünde Polefomo denilen toplanma yerleri bulunuyor. Ölen marai ailesi isterse evinin önüne gömülebiliyor. Aslında ölen kişinin evinin bahçesine gömülme geleneği birçok Asya ülkeleri hatta Türklerde bile vardır, bu, gelecekte bu toprakların satılmasını, parçalanmasını önlemek, ata toprağı olarak muhafaza edilmesini sağlamak anlamında olan bir gelenek.

Burası, diğer ada ülkelerimden farklı olsa da kendine yetecek bir ekonomi yok. Diğer Pasifik ada ülkelerinde olduğu gibi, Katolik, Protestan, Mormon, Bahailik gibi birçok Hristiyan mezhebine bağlı yüzden fazla kilise var. Aynı mezhep inancına sahip her birkaç yüz kişiye bir kilise. Dindar ol, kiliseye git, her ay düzenli paranı al başka bir şeye karışma, dediğimi yap politikası. Herkes de memnun, hayat böyle akıyor burada.

Genelde herkes devletten maaş alıyor, yaşam bu şekilde sürüp gidiyor, insanlar daha modern ve medeni, belli diğer yerlere göre daha eğitimli toplum yapısı var. Arkalarında Amerika olmasının güvencesi ve geçinme sorunu olmayınca hayat güzel.

Tropik iklim, kuvvetli sağanak geçişler, arkadan güneş, her taraf yemyeşil, topraktan hayat fışkırıyor.

Pandemi sürecinde, burası sınırlarını ilk kapatan ve en son açan ülke, biz de pandemi sonrası ilk gelen yabancılardanız. Dışarıya tamamen kapanınca Covid vakası görülmemiş.

Günümüzü değerlendiriyoruz, şehir merkezi ve sahil bölgelerinde dolaşıyoruz. Sakin, huzurlu, yeşillikler içinde ülke.

Tarih çizgisinin en batısında olan Amerikan Samoa’sında dünyada 2023 yılına en son girenlerle birlikte yılbaşı kutlamalarındayız. Önce şampanya ile güzel müzik eşliğinde kutlama ve yemek. Amerikan dedik ya, porsiyonlar da Amerikan, üç kişilik tek porsiyon. İnsanlar koca tabağı silip süpürüyor üstüne de tatlı, hepsi de maşallah sumo güreşçileri gibi. Hiçbirinin de derdi değil gibi tombalak olmak. Buraya pandemiden sonra gelen ilk yabancıyız bir de Türk olduğumuzu söyleyince kardeşlik rüzgarları esmeye başladı. En son kutlama otelde, 2023’e güzel başlayalım çok güzel geçsin diye çabalıyoruz!

Bu durumda, önceki akşam dünyada 2023’e ilk giren olurken, burada 2023 yılına dünyada en son giren oluyoruz.

Sabah dönüyoruz geri Fiji’ye, “back to future” geleceğe dönüş, döndük ama tarih biz yaşamadan 02 Ocak 2023 olmuş bile.

**

Pasifik Okyanusunda Polenezya ve Malenezya bölgesinde Fiji, Tonga Krallığını, Vanuatu, Samoa Cumhuriyetleri, Amerikan Samoa’sını gördük. Buraya Türkiye’den doğu yönünde geldik, doğu yönünde devam ediyoruz. Fiji’den hareketle Amerika, Los Angeles üzerinden Türkiye’ye döneceğiz.

Fiji’de Türkiye’den 9 saat ileriyken, yolda tarih çizgisini tekrar doğu yönünde geçip, batı yarım küreye geçince zaman tersine döndü, Türkiye’den saat farkı olarak geri olmaya başladık. Bu sefer Amerika’da 11 saat geri olduk Türkiye’den. Hangi tarih hangi gün hepten karıştı artık neredeyse her gün saatlerimizi yeniden ayarlıyoruz. Yaz saati uygulamasını beceremeyen ülkenin çocukları olarak, bu kadar saat değişikliğine nasıl uyum sağlayalım! Zaman kavramını yitirdik hangi gün ve tarihte olduğumuz konusunda bile bazen aynı fikirde değiliz neyse yolun sonuna geldik, alışacağız mevcut zamana.

**

Pasifik Okyanusunda bulunan 30 bin adanın tamamı Okyanusya kıtasında olarak kabul edilir ve Polenezya, Malenezya, Mikronezya olarak üç bölgeye ayrılır. Buralar özellikle batılı turistlerin çok az geldiği yerler. Biz Malenezya ve Polenezya bölgesindeki öne çıkan bazı ada ülkelerini ziyaret etme fırsatı bulduk. Çok azı hariç hepsi geçmişte batılı olarak bilinen ülkelerin uzun yıllar sömürgesi olmuş.  Böyle olunca kendi gelenek ve kültürlerinden uzaklaşarak işgalci devletlerin, din, dil ve kültürlerini benimsemişler. Birden fazla adalardan oluşan bu ülkelerin ulaşılması zor olan bazı adalarında halen dünyadan kopuk kendi gelenekleri ve kültürleri ile yaşayan topluluklar, kabileler olduğu biliniyor.

Buralar turistin, yabancıların fazla gelmediği yerler olduğundan bazı alt yapı ve hizmetlerin oturması zaman alabilir.  Hayatın akışı içerisinde zaman kavramının çok önemli olmadığı bir dünya.

Ekvator kuşağına yakın olması nedeniyle sıcak ve nemli havanın yarattığı çalışmama yani tembel olma hali çok belli, böyle olunca üretimin olmadığı yerler. Yani buradaki insanlar çok çalışmadan üretmeden yaşamak peşinde ve o zaman da kendilerini kontrol altına alan, yardım eden ülkelerin kültürüne, diline, dinine yakın oluyorlar. Hâkim olan lisan İngilizce, dinlenen şarkılar da genelde Amerikan müziği.

Yola çıktığınızdan itibaren hep doğuya gittik, hep aynı yöne gidilirse tekrar aynı noktaya geliniyormuş, anladık ki dünya yuvarlakmış.

Bizim dünyamıza uzak, kendi içlerinde, kendi doğruları ile yaşayan insanların ülkeleri. Ekonomik ve sosyal zorluklarla boğuşmasına rağmen sizleri çiçeklerle karşılayan, dost canlısı insanlar.

Bir devri alemin sonu.

Sevgilerimle

Hayrettin Kağnıcı

31 Aralık 2022 – Ocak 2023